Çarşamba günü Uluslararası Uzay İstasyonu’nun (ISS) yörüngeye yerleştirilmesinin 25. yıldönümü. 6 Aralık 1998’de uzay mekiği Endeavor’un mürettebatı ABD yapımı Unity düğümünü Rus yapımı Zarya modülüne bağlayarak ISS’nin modüler yapısını başlatmıştı. Çeyrek asır sonra, insanlığın en etkileyici mühendislik ve uluslararası işbirliği harikalarından birinin kilometre taşlarına ve atılımlarına bakıyoruz. Saniyede beş mil hızla Dünya’nın yörüngesinde 24 saatte 16 kez dönen ISS’de 23 yılı aşkın bir süredir araştırmacılar yaşıyor. ISS (Uluslararası Uzay İstasyonu), 15 ülkeden beş uzay ajansının ürünüdür. NASA, Roscosmos (Rusya’nın ulusal uzay ajansı), ESA (Avrupa Uzay Ajansı), JAXA (Japonya Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı) ve CSA (Kanada Uzay Ajansı) istasyonun kurulmasına ve işletilmesine katkıda bulunmuştur. İlk olarak NASA, Zarya ve Unity modüllerinin birbirine bağlanmasının çeyrek asırlık yıldönümünü kutlamak üzere Çarşamba günü canlı yayınlanan bir etkinlik düzenledi. Yedi STS-88 Uzay Mekiği Görevi mürettebatının tamamı NASA Yardımcı Yöneticisi Bob Cabana (görev komutanı) ve ISS Program Yöneticisi Joel Montalbano’ya katılarak bu dönüm noktasını tartıştı. Resmi yolculuğu 1990’ların başında, ABD’nin Freedom (1984’te Başkan Ronald Reagan tarafından sipariş edilmişti) ve Rusya’nın Mir-2 uzay istasyonu projelerinin (kelimenin tam anlamıyla) asla hayata geçirilememe tehlikesiyle karşı karşıya kalmasıyla başladı. Freedom, öncelikle artan maliyetler dolayısıyla kongrenin finansman eksikliği nedeniyle tehlikedeyken, Mir-2 kısmen Sovyetler Birliği’nin çöküşünü takip eden mâli zorluklar nedeniyle uçurumun kenarındaydı.
2 Eylül 1993’te, her ikisi de ilerlemek için uluslararası bir müttefike ihtiyaç duyan iki ülke, programlarını birleştirmek ve birkaç yıl önce çılgınca imkansız görünen ortak bir görevde işbirliği yapmak için bir anlaşma imzaladı. ABD Başkan Yardımcısı Al Gore ve Rusya Başbakanı Viktor Chernomyrdin anlaşmayı imzalayarak bugün ISS (Uluslararası Uzay İstasyonu) olarak bildiğimiz kozmik laboratuarın resmi başlangıcını yaptılar. Takip eden yıllarda Rus teknolojisini Amerika’nın mevcut özgürlük planlarına dahil etmek için bir tasarım revizyonu, NASA’nın Atlantis’inin Rusya’nın Mir istasyonuna 1995’te kilometre taşı niteliğindeki kenetlenmesi (bir zamanlar çok uzak olan işbirliğinin meyvesini simgeleyen), 1996’da Avrupa, Kanada ve Japonya’dan finansman ve işbirliğinin eklenmesi ve ISS montajı başlamadan bir ay önce Rusya’nın Zarya’yı fırlatması yer aldı. Tüm bunlar 25 yıl önce iki ülkenin uzay teknolojilerinin birbirine bağlandığı ve soğuk savaş dönemindeki uzay yarışının ölüm çanının çaldığı güne yol açtı. İlk mürettebatlı görev 2 Kasım 2000’de NASA astronotu Bill Shepherd ve kozmonotlar Yuri Gidzenko ve Sergei Krikalev’in gemiye adım atmasıyla başladı. İlk mürettebat uzayda dört ay geçirerek sonraki mürettebatlar için zemin hazırladı. ISS’de en uzun süre yaşama ve çalışma rekoru ise 2017’de 665 gün geçiren Peggy Whitson’a aitti. ABD Laboratuvar Modülü Şubat 2001’de istasyona bağlanarak istasyonun yerleşik yaşam alanını yüzde 41 oranında genişletti. Dört yıl sonra kongre, ABD bölümünü ulusal laboratuvar olarak adlandırdı. Sembolik bir jestten çok daha fazlası olan bu isimlendirme, üniversiteler, diğer devlet kurumları ve özel işletmeler de dahil olmak üzere çok daha kapsamlı bir dizi kurumdan finansman ve araştırmaya kapı açtı. 2008 yılında Avrupa ve Japonya’dan laboratuvarlar ISS’e katıldı. ISS’in 1998’den 2010’a kadar süren inşa ve genişletme çalışmaları yaklaşık 408 bin kilogramlık modül biriktirdi. İstasyon, dünyanın dört bir yanında dönen yaklaşık 100 milyar dolar değerinde teçhizat içeriyor.