Yakın zamanda yapılan bir çalışmada, Çin’deki araştırmacılar, Alzheimer hastalığının erken teşhis edilebilecek biyobelirteçlerini incelemek üzere sağlıklı biliş veya demansı olan yüzlerce katılımcıyı işe aldı. Araştırmacılar çalışmalarını bir formaldehit ürünü olan idrar formik asidi üzerine odakladılar. Katılımcıların formik asit seviyelerini kontrol eden araştırmacılar, idrarda bulunan yüksek seviyelerin bozulmuş bilişe işaret edebileceğini öğrendi. Bilim insanları, bulguların Alzheimer‘ın erken teşhisi için ucuz ve erişilebilir testler yapılmasını sağlayacağını umuyor.
Alzheimer Hastalığını Anlamak
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri demansı “günlük aktivitelerin yapılmasını engelleyen hatırlama, düşünme veya karar verme yeteneğinin bozulması” olarak tanımlamaktadır. Alzheimer‘ın yanı sıra Lewy cisimcikli ve vasküler gibi başka demans türleri de vardır. Ancak Alzheimer hastalığı en yaygın demans türüdür. Alzheimer Derneği’nin 2022 raporuna göre, Amerika Birleşik Devletleri’nde tahmini 6,5 milyon kişi bu hastalıkla yaşamaktadır. Ayrıca, araştırmacılar bu rakamın 2050 yılına kadar iki katından fazla artmasını beklemektedir.
Alzheimer hastalığının bazı belirti ve semptomları şunlardır: Bir şeyleri hatırlamada zorluk, iletişim ile ilgili sorun, ruh halindeki değişiklikler, davranışsal değişiklikler. Ayrıca, ileri evre Alzheimer hastalığı olan kişiler yutkunmada, konuşmada ve yürümede sorun yaşayabilir. 2000’li yılların başlarından önce, bir kişide Alzheimer hastalığı veya başka bir demans türü olup olmadığını doğrulamak için tek yöntem otopsiydi.
National Institute on AgingTrusted Source‘a göre, doktorlar artık lomber ponksiyon (spinal tap olarak da bilinir) yaparak Alzheimer hastalığı ile ilişkili biyobelirteçlerin varlığını kontrol edebilirler. Doktorlar beta-amiloid 42 (beyindeki amiloid plaklarının ana bileşeni) gibi biyobelirteçleri aramakta ve PET taramalarında anormallik olup olmadığına da bakabilmektedir.
Çalışmada yer almayan Ann Arbor‘daki Michigan Sağlık Üniversitesi profesörü ve dahiliye uzmanı Dr. Kenneth M. Langa, yakın tarihli bir Michigan Medicine podcast’inde “Yeni görüntüleme teknikleri, özellikle amiloid görüntüleme, amiloid PET ve tau PET görüntüleme, birisi hayattayken beyindeki anormallikleri görmemizi sağladı” yorumunda bulundu. Alzheimer semptomlarının şiddetini azaltmaya ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya yardımcı olmak için bazı tedavi seçenekleri mevcuttur, ancak bunlar hastalığı tedavi etmeyecektir. Örneğin, doktorlar Alzheimer semptomlarını azaltmak için donepezil veya galantamin gibi ilaçları reçete etmeyi seçebilirler. Lekanemab adı verilen bir araştırma ilacı da Alzheimer’ın ilerlemesini yavaşlatabilir.
İdrar Biyobelirteçlerinin İncelenmesi
Alzheimer hastalığı testleri pahalı olduğundan ve herkes için erişilebilir olmayabileceğinden, bazı araştırmacılar erken taramaya öncelik vermektedir. Çin’deki Şangay Jiao Tong Üniversitesi ve WuXi Diagnostics Innovation Research Institute’den araştırmacılar, Alzheimer hastalığı idrar biyobelirteci olarak formik asidin rolünü analiz etmek için işbirliği yaptı. Bilim insanları bu özel bileşiği, Alzheimer hastalığı biyobelirteçleri üzerine yaptıkları önceki araştırmalara dayanarak seçtiler. Anormal formaldehit metabolizmasının yaşa bağlı bilişsel bozukluğun önemli bir özelliği olduğunu belirttiler. Çalışma için yazarlar, Çin’deki Şangay Altıncı Halk Hastanesi Hafıza Kliniği’nden 574 katılımcıyı işe aldı.
Katılımcıları bilişsel işlev testlerindeki performanslarına göre beş gruba ayırmışlardır; gruplar sağlıklı bilişten Alzheimer hastalığına kadar değişmektedir:
- Sağlıklı biliş (71 katılımcı)
- Öznel bilişsel gerileme (101 katılımcı)
- Hafif bilişsel bozukluk olmaksızın bilişsel bozukluk (131 katılımcı)
- hafif bilişsel bozukluk (158 katılımcı)
- Alzheimer hastalığı (113 katılımcı)
Araştırmacılar, formik asit seviyelerini analiz etmek için katılımcılardan idrar örnekleri topladı ve ayrıca DNA analizi için kan örnekleri aldı.
Formik Asit Bilişsel Bozukluğu Öngörür
Her bir grup arasındaki formik asit seviyelerini karşılaştırdıktan sonra araştırmacılar, sağlıklı bilişe sahip katılımcılar ile en azından bir dereceye kadar bozukluğa sahip olanlar arasında bir fark olduğunu öğrendiler. Belli bir seviyede bilişsel gerileme yaşayan grupların hepsinde idrar formik asit seviyeleri sağlıklı biliş grubundan daha yüksekti. Buna ek olarak, Alzheimer hastalığı olan katılımcıların idrarlarında sağlıklı bilişe sahip olanlara göre önemli ölçüde daha yüksek formik asit seviyeleri vardı. Bilim insanları ayrıca idrardaki formik asit seviyeleri ile hafıza ve dikkat alanlarındaki bilişsel testler arasında negatif bir korelasyon buldu.
Yazarlar, “Sübjektif bilişsel gerileme teşhis grubunda idrar formik asidinde önemli bir artış vardı, bu da idrar formik asidinin Alzheimer hastalığının erken teşhisi için kullanılabileceği anlamına geliyor” diye yazdı.
Alzheimer’ın erken teşhisi neden önemlidir?
Bu çalışmanın bulguları, özellikle Alzheimer’ın teşhis edilmesi pahalı olabileceğinden, çeşitli nedenlerden dolayı önemlidir. Daha ileri çalışmalar idrar formik asidinin bilişsel gerilemeyi tespit edebileceğini gösterirse, erişilebilir ve uygun fiyatlı bir test olduğu kanıtlanabilir. Ayrıca, böyle bir test Alzheimer hastalığına bağlı bilişsel gerilemenin tespit edilmesini başarırsa, sağlayıcılar müdahaleleri daha erken sağlayabilir.
Pegasus Senior Living’in Sağlık ve Zindelikten sorumlu kıdemli başkan yardımcısı Dr. Sandra Petersen, çalışma hakkında konuştu:
“Alzheimer hastalığındaki değişiklikler tanıdan yaklaşık 20 ila 30 yıl önce başlar ve genellikle önemli hasarlar meydana gelene kadar fark edilmez. Erken teşhisin daha fazla tedavi seçeneği ve hastanın gelecekteki bakımını planlamak için fırsatlar sağlayabileceğini biliyoruz.” Dr. Petersen, çalışma bulgularının potansiyelinin “muazzam” olabileceğine inandığını da sözlerine ekledi. Kıdemli doktor, “Bu tür testlerin (noninvaziv ve ucuz) kitlelere ulaşması, Alzheimer Hastalığına karşı mücadelede kesin bir oyun değiştirici olacaktır” dedi.