Meta’nın yeni Threads uygulamasının bir Twitter katili olup olmayacağı henüz belli olmasa da, bu uygulama sosyal ağlar hakkındaki düşüncelerimizi değiştirebilir. Bunun nedeni sahip olduğu kullanıcı sayısı değil, Meta’nın Mastodon ve diğer ‘fediverse’ uygulamalarına güç veren merkezi olmayan protokol ActivityPub’ı Threads’e entegre etme vaadi. Bu işlevsellik henüz oluşturulmamış olsa da, hizmetin her yerine serpiştirilmiş ipuçları var. Şimdilik en belirgin ipucu, her kullanıcının profilinin üst kısmında yer alan “threads.net” URL’si. Bu URL şu anda gelecek olanın ipuçlarını veren kısa bir mesaja bağlanıyor. Mesajda “Yakında, Mastodon gibi diğer fediverse platformlarındaki insanları takip edebilecek ve onlarla etkileşime geçebileceksiniz” yazıyor. ActivityPub üzerinde çalışan merkezi olmayan hizmetler topluluğu olan fediverse’ü yakından izleyenler için bu 15 kelime, teknoloji için en önemli anlardan birinin başlangıcı olabilir. Fediverse’e olan ilgi son bir yıldır artıyor olsa da, Mastodon gibi yerlerde aktif olan bazıları tarafından bile, hâlâ geniş çapta anlaşılabilmiş değil. Ancak Meta’nın bu alana girmesi çok daha fazla insanı merkezi olmayan sosyal ağların gücü ve tehlikeleriyle tanıştırabilir.
Merkezi olmayan sosyal medya nedir?
Meraklıları için, merkezi olmayan platformların yükselişi daha açık bir web için bir fırsatı temsil ediyor. Eski bir Netscape yöneticisi ve Flipboard’un şu anki CEO’su Mike McCue, “Bu bana internetin ilk günlerini hatırlatıyor, web’in oluştuğu zamanları” dedi. “Tüm sosyal medya alanının gideceği yerin burası olduğuna inanıyorum.” ifadelerini kullandı. Açık kaynak kodlu olmaları ve tek bir kuruluş tarafından kontrol edilmemeleri nedeniyle ActivityPub ve diğer protokoller, kullanıcıların nereden geldiğine bakılmaksızın birbirlerinin içerikleriyle etkileşime girmelerine olanak tanıyor. Bu kavram genellikle, çoğu insanın üzerinde fazla düşünmediği temel protokollere dayanan e-posta ile karşılaştırılır. Electronic Frontier Foundation’ın merkezsizleştirme uzmanı Ross Schulman, “.edu adresimden rastgele bir .com adresine sahip birine e-posta gönderebilirim ve bu sadece çalışır, sunucular birbirleriyle konuşur ve e-posta teslim edilir” diyor. Merkezi olmayan sosyal medya da benzer bir deneyim vaat ediyor. “E-posta dediğimiz küçük kısa mesajlar yerine, sosyal medya dediğimiz küçük kısa mesajlar, resimler, beğeniler ya da yanıtlar değiş tokuş ediliyor.” dedi. Şu anda bu tür bir deneyim Mastodon ve mevcut fediverse’ü oluşturan diğer daha niş hizmetlerle sınırlı. Daha büyük ve daha ana akım platformlar ActivityPub’ı denemeye başladıkça bu durum değişmeye başlamayacak.
Tumblr, ActivityPub’ı desteklemeyi planladığını söyledi. Blog platformu olan Medium geçen yıl kendi Mastodon örneğini başlattı ve şimdi ödeme yapan abonelere premium bir “avantaj” olarak üyelik sunuyor. Mozilla da kendi Mastodon örneğini sundu ve bunu sosyal medyanın geleceğine “uzun vadeli bir yatırım” olarak nitelendirdi. BBC kısa süre önce Mastodon ile altı aylık bir deney başlattığını duyurdu. Haber toplayıcı Flipboard daha da fazla yatırım yaptı. Şirket, kendine ait Mastodon örneğini başlattı, ActivityPub’ı benimseme sözü verdi ve kendi protokolünü kullanan başka bir merkezi olmayan platform olan Bluesky ile entegrasyonlar ekledi. Son zamanlardaki ilgi artışına rağmen, fediverse ve merkezi olmayan, protokol tabanlı sosyal medya fikri yeni olmaktan çok uzak. ActivityPub protokolü resmi olarak 2018 yılında kuruldu, fakat federe platformlar fikri ise bundan daha da eski. Purdue Üniversitesi’nde iletişim profesörü ve dekan yardımcısı olan Sorin Matei, “ActivityPub, internetin temel fikrinin bir başka örneğidir… her düğüm diğer herhangi bir düğümle en basit düzeyde konuşabilmelidir” diyor. Mastodon 2017’de bir miktar ün kazanmış olsa da, Elon Musk Twitter’ı devralma planını açıklayana kadar fediverse’ün çoğu nispeten karanlıkta kaldı. Matei, yaptığı açıklamada, bu satın almanın merkezi olmayan sosyal medya için “tektonik bir değişimi” temsil ettiğini söylüyor.
Teklifinin açıklanmasından hemen sonraki günlerde Mastodon’a yeni kullanıcılar akın etmeye başladı ve o zamandan beri aldığı tartışmalı kararlarla aynı zamana denk gelen düzenli artışlar oldu. Kurucu Eugen Rochko’ya göre hizmetin şu anda 2 milyondan biraz fazla aktif kullanıcısı var. Bir başka merkezi olmayan platform olan Bluesky de erken başarı elde etti. Twitter’ın bir şubesi olarak başlayan ancak geçen yıl şirketle tüm bağlarını koparan hizmet, kapalı betasında yüz binlerce kullanıcıya ulaştı. Mastodon’un aksine Bluesky’ın arkasındaki ekip kendi federe protokolü olan ‘AT Protokolü’nü geliştiriyor. Şimdilik Bluesky’ın tek örneği kapalı beta, fakat şirket, federasyonu test etmeye başlamayı planladığını söyledi. AT Protokolü ve ActivityPub ayrı standartlar olsa da, arkalarındaki vizyonlar benzerdir. Şimdiden bu ikisi arasında “köprü kurmaya” yönelik projeler var ve bazı fediverse meraklıları, Mastodon ve Bluesky olgunlaştıkça ikisi arasındaki ayrımın daha az önemli olacağından şüpheleniyor. McCue verdiği demeçte, “En önemli şey, bu iki protokolün etrafında inşa edilen ilk prensiplerin aynı olması” dedi. “En önemli şey, federe sosyal web’i inşa etmek için açık bir protokolün aslında iki tane olmasıdır.” ifadelerini kullandı. Şimdilik, birleştirilmiş sosyal ağı kullananların sayısı, daha yerleşik platformlara kıyasla hala az. Yine de küçük ve orta ölçekli şirketler, artan ilgiyi kendi topluluklarını güçlendirmek için bir fırsat olarak gördüklerinden protokollere ve bunların güç verdiği platformlara yatırım yapıyorlar.
“Schulman verdiği demeçte, “Bunun aslında kullanıcıları için daha iyi bir deneyim oluşturacağını düşünüyorlar. “Bu ister daha büyük bir okuyucu havuzu vaadi olsun, ister takip edilecek daha fazla insana erişim olsun.” dedi. Halihazırda en baskın sosyal ağlardan bazılarını işleten Meta’nın farklı motivasyonları olabilir. Zuckerberg geçmişte “birlikte çalışabilirliği” savunmuş olsa da, Meta geçmişte potansiyel rakip ağlara sıcak bakmamıştı. Yine de şirket fediverse’ün vaatlerinden övgüyle bahsetti. Şirket Threads’i duyurduğu bir blog yazısında “Vizyonumuz, uyumlu uygulamaları kullanan kişilerin Threads hesabı olmadan Threads’teki kişileri takip edebilmesi ve onlarla etkileşime girebilmesi ve bunun tam tersinin de gerçekleşerek yeni bir çeşitli ve birbirine bağlı ağlar çağının başlamasıdır” diye yazdı. Schulman, Meta’nın daha çok kendine hizmet eden motivasyonları olabileceğini belirtiyor. “Kendilerini rekabete aykırı davranmıyormuş gibi göstermeye çalışıyorlar,” diyen Schulman, son dönemdeki düzenleyici incelemelere işaret etti. Meta’nın Threads için ActivitySupport’u gerçekten eklemesinin ne kadar süreceği henüz belli değil. Instagram’ın üst düzey yöneticisi bunun zaman alacağı konusunda uyarıda bulundu. Teknik zorlukların yanı sıra, toplulukların kendi kural ve normlarını belirlemekten sorumlu olduğu fediverse ile ilgili ciddi moderasyon sorunları da var. Araştırmacılar kısa süre önce bazı sunucularda CSAM’ın yaygınlığına işaret ettiler.
Halihazırda merkezi bir moderasyona sahip olan Bluesky da güven ve güvenlik konularını ele alışıyla ilgili bazı tartışmalarla uğraştı. Meta’nın, Instagram ile aynı içerik politikalarına sahip Threads’in fediverse ile birlikte çalışabilir olmasını sağlarken, kendi kurallarına uymayan içerikleri dışarıda tutması gerekecek. Daha katı yaklaşım, bazı fediverse destekçilerinin Meta’nın kendi saflarına katılma olasılığı konusunda neden heyecanlanmadıklarını da açıklayabilir. Bazı Mastodon sunucuları, kullanıcılarını Facebook sahibinden uzak tutmak için Threads’i engelleme sözü verdi. Mastodon’dan Rochko, Threads’in lansmanından sonra bir blog yazısında hoşnutsuzluğu ima etti ve kullanıcılara Meta’nın reklam sunamayacağı veya Mastodon kullanıcılarının verilerine erişemeyeceği konusunda güvence verdi. Meta’nın çabalarını genel olarak desteklediğini açıkça belirtti. “Yıllardır platformlar arasında birlikte çalışabilirliği savunuyoruz,” diye yazdı kısaca. “Platformlar sömürücü hale geldiğinde kullanıcıların platform değiştirmesinin önündeki en büyük engel, sosyal grafiğin kilitlenmesi, platform değiştirmenin tanıdığınız ve sizi tanıyan herkesi terk etmek anlamına gelmesidir. Büyük platformların ActivityPub’ı benimsemesi, yalnızca merkezi olmayan sosyal medyaya yönelik hareketin doğrulanması değil, aynı zamanda bu platformlara kilitlenmiş insanların daha iyi sağlayıcılara geçmeleri için bir yoldur. Bu da bu tür platformlar üzerinde daha iyi, daha az sömürücü hizmetler sunmaları için baskı oluşturmaktadır. Bu, davamız için açık bir zaferdir ve umarım gelecekteki birçok zaferden biridir.” ifadelerine yer verdi.