Kanser oranlarının mevcut küresel durumu ve neden endişe verici olabileceği hakkında genel bir bilgi
2020 yılında 19,3 milyon yeni kanser vakası ve yaklaşık 10 milyon kanserden ölüm gerçekleşmiştir. En yaygın kanserler meme, akciğer, kolon, rektum ve prostat kanseridir.
Kanser, insani gelişmişlik düzeyine bakılmaksızın, dünyanın her bölgesinde, dünya çapında önemli bir hastalık ve ölüm nedenidir. Afrika’da 2020 yılında kadınlar arasında kanserden kaynaklanan kümülatif ölüm riskinin, Kuzey Amerika’daki ve Avrupa’nın en yüksek gelirli ülkelerindeki kadınlar arasında gözlemlenen risklerle büyük ölçüde karşılaştırılabilir olduğunu tekrarlamakta fayda vardır.
Erken teşhis edilip etkili bir şekilde tedavi edildiğinde birçok kanser tedavi edilebilir. Bu nedenle, kanıtlanmış kanser önleme tedbirlerinin uygulanması ve düşük HDI (İnsani Gelişme Endeksi) ülkelerinde kanser bakımı sağlanması için sürdürülebilir bir altyapı oluşturma çabaları, küresel kanser kontrolü için kritik önem taşımaktadır.
1990’lardan bu yana, 50 yaşın altındaki kişilerde kanser görülme sıklığı önemli ölçüde artmıştır. Bunun nedeni nedir ve bu artışı durdurmaya yardımcı olacak herhangi bir yöntem var mıdır?
Kanser görülme sıklığındaki artışın iki ana nedeni olduğunu düşünülmektedir. Birincisi, son birkaç on yılda beslenme alışkanlıklarında, yaşam tarzlarında ve çevrede meydana gelen değişiklikler erken başlangıçlı kanserin yaygınlaşmasına katkıda bulunmuş olabilir; örneğin, birçok insan sıklıkla yüksek oranda işlenmiş gıdalar ve şekerle tatlandırılmış içecekler tüketmekte ve hareketsiz bir yaşam tarzına sahip olmaktadır.
İkinci olarak, erken kanser tarama teknolojisinin gelişmesi ve insan sağlığı konusundaki farkındalığın artmasıyla birlikte, giderek daha fazla insan kanser taramasından geçecek ve bu da erken evre kanserin tespit oranını artırmaya yardımcı olacaktır.
Kanserli hastalar söz konusu olduğunda, hastaların yaklaşık %80’i orta ve ileri evrelerde tespit edilmekte ve hastaların 5 yıllık hayatta kalma oranı %10‘dan az olmaktadır. İlgili çalışmalar, erken evre kanserin tedavi oranının, özellikle bilinen kanser kalıtımına sahip gruplar, yaşlı yüksek riskli gruplar vb. için %90‘a kadar çıkabildiğini göstermiştir. Bu nedenle, iyi yaşam alışkanlıkları geliştirmenin yanı sıra erken tarama çok önemlidir.
Artan kanser oranlarının bir sonucu olarak dünyanın hangi bölgeleri özellikle aşırı yük altında kalıyor?
2040 yılında dünya genelinde tahmini 28,4 milyon yeni kanser vakasının ortaya çıkacağı öngörülmektedir. Artışın göreceli büyüklüğü en çok düşük İGE (İnsani Gelişme Endeksi) ülkelerinde (%95) ve orta İGE ülkelerinde (%64) dikkat çekicidir. Mutlak yük açısından, yüksek İGE ülkelerinin kanser vakalarında en büyük artışı yaşaması beklenmektedir. Kanser yükü tüm İGE seviyelerinde önemli ölçüde artsa da, düşük İGE ülkelerindeki kanserin epidemiyolojik geçişi muhtemelen en fazla etkilenecektir.
Düşük ve orta gelirli ülkeleri daha ciddi şekilde etkileyen belirli kanser türleri var mı?
Düşük gelirli ülkelerde kanser vakalarının yaklaşık %30’u insan papilloma virüsü ve hepatit gibi kansere neden olan enfeksiyonlardan kaynaklanmaktadır. Yüksek İGE ülkelerindeki hastalarla karşılaştırıldığında, düşük İGE ülkelerinde daha fazla ilerlemiş kanser hastası ve HPV’nin neden olduğu rahim ağzı kanseri gibi enfeksiyona bağlı kanser oranları daha yüksektir. Örneğin, en yüksek rahim ağzı kanseri oranlarına sahip ülkelerin tamamı doğu, güney veya batı Afrika’dadır.
Bu eşitsizliğin nedeni nedir ve nasıl dengelenebilir?
Düşük İGE ülkelerindeki insanlar daha fazla risk faktörüne maruz kalmaktadır. Kanser ölümü ve komplikasyonları için risk faktörleri iyi anlaşılmamıştır ve hastaların ameliyat sonrası ciddi komplikasyonlar veya ölüm yaşama olasılığı diğer ülkelere göre 2-3 kat daha fazladır. Bu ülkelerde erken kanser taraması ve etkili kanser tedavisi olanaklarının ciddi şekilde yetersiz olması da yüksek morbidite ve mortalitenin önemli bir nedenidir.
Gelişmiş bir ülkedeki hayatta kalma oranları düşük ve orta gelirli ülkelerdekilerle karşılaştırılabilir mi??
Yüksek gelirli ülkelerdeki genel kanser vakası, çoğu düşük ve orta gelirli ülkeden çok daha yüksektir. Örneğin, Avustralya, Kuzey Amerika ve Avrupa’da kadın ve erkeklerde yıllık kanser görülme oranı 100.000 kişide yaklaşık 300 vaka iken, Hindistan, Basra Körfezi ve Sahra altı Afrika’daki birçok ülkede bu oran sadece üçte birdir. Kanserden ölüm oranları ise iki ülke arasında benzerdir.
Kapsamlı kalıtsal kanser gen tarama panellerinin önemi nedir?
Yurtiçi ve yurtdışındaki yetkili tıbbi araştırmalar, kötü huylu tümörlerin yaklaşık %5-10’unun kalıtsal tümörler olduğunu göstermektedir; patojenik gen mutasyonlarının yavrulara geçme olasılığı genellikle %50’dir, bu nedenle kalıtsal tümörler genellikle tanıdık kümelenme özelliklerine sahiptir. Kapsamlı kalıtsal kanser geni taraması, belirli yüksek risk grupları için hastalığın önlenmesine yardımcı olmak ve erken tedavinin belirlenmesine olanak sağlamak açısından önemlidir. Halihazırda bir tümörü olan kişilerde kalıtsal kanser geni taraması yapmanın amacı, ikinci bir tümör türünün gelişme riskini değerlendirmektir.
Kalıtsal tümör genlerinin mutasyon bölgeleri rastgele olduğundan ve sıcak nokta mutasyonu olmadığından, kalıtsal tümör genlerinin tespiti için panel seçerken, gözden kaçan incelemeleri önlemek için kalıtsal genin tüm ekzon bölgesini kapsayan panelleri seçmeye çalışmak önemlidir.
Tarama ve teşhis arasındaki fark nedir?
İlk olarak, tarama ve teşhisin amacı farklıdır: Tarama testleri, şüpheli hastaları hastalığa sahip olmayanlardan ayırmak için kullanılır. Teşhis testleri ise hastaları, hastalığa sahip olduğundan şüphelenilen ancak gerçekte hastalığa sahip olmayan kişilerden ayırmak için kullanılır.
İkinci olarak, denekler farklıdır: Tarama testleri sağlıklı veya sağlıklı görünen bireylerde gözlemlenir. Teşhis testleri ise hastalara veya hasta olduğundan şüphelenilen kişilere uygulanır.
Son olarak, sonuçlar farklı şekilde ele alınır. Tarama testi pozitif olanlar daha ileri tanı veya müdahaleye ihtiyaç duyarken, tanı testi pozitif olanlar tedavi edilir.
Tarama programları düşük ve orta yüksek gelirli ülkelerdeki sağlık hizmetleri üzerindeki baskıyı nasıl azaltabilir?
Düşük gelirli bölgelerde taranan nüfus arasında ölüm oranı ve hastane ziyareti maliyetleri, birkaç spesifik kanser seçilerek ve ülke çapında erken tarama uygulanarak azaltılmıştır. Sosyal yükün azaltılması çok önemlidir, bu da ailenin ekonomik yükünün ve genel tıbbi harcamaların azaltılmasına yardımcı olabilir.
Kolorektal kanser örnek olarak alındığında, Çin popülasyonunda kolorektal kanserin beş yıllık sağkalım oranları evre I, II, III ve IV’te sırasıyla %90,1, %72,6, %53,8 ve %10,4’tür.
Kolorektal kanserin, kanser öncesi lezyonlarının tedavi maliyeti yaklaşık 2800 ABD doları iken, ileri evrenin (IV. evre) tedavi maliyeti 35.000 ABD dolarından fazladır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre kanserlerin üçte biri erken teşhisle tedavi edilebilmektedir. Bu nedenle, tümörlerin erken teşhisi hastaların hayatta kalma oranını artırmak, ayrıca ülke ve bireyler üzerindeki tıbbi harcama yükünü azaltmak için çok önemlidir.
Erken teşhis, kolorektal kanser için neden bu kadar önemlidir ve onu bu kadar ölümcül yapan nedir?
2020’deki en son küresel kanser yükü verilerine göre, kolorektal kanser yeni vakalarda üçüncü sırada, kolorektal kanser ölümlerinde ise ikinci sırada yer almaktadır. Kolon kanseri erken evrede genellikle asemptomatiktir ve genellikle orta ve geç evrelerde bulunur. Erken evre kolorektal kanserin 5 yıllık hayatta kalma oranı genellikle %90,6 iken, ileri evre kolorektal kanserin 5 yıllık hayatta kalma oranı sadece %14,7’dir.
Kolorektal kanser prekanseröz lezyonlarının tedavi maliyeti yaklaşık 2850 dolardır, ancak ileri evrenin (4. evre) tedavi maliyeti yaklaşık 35,620 dolardır. Bu nedenle, kolorektal kanserin erken taranması çok önemlidir.
Tarama sonrasında, hayatta kalma oranlarını daha da iyileştirmek için düşük ve orta-yüksek gelirli ülkelerde sınırlı kaynaklarla ilgili sorunlar nasıl ele alınabilir?
BGI‘nin (Pekin Genom Enstitüsü) “tarama, teşhis, tedavi ve sigorta” modeli, düşük ve orta-yüksek gelirli ülkelerde geçerli teşhis ve zamanında tedaviyi desteklemek için kaynakları entegre ederek pozitif vaka yönetimine yardımcı olabilir.
Düzenli önleme ve erken tarama, kanser farkındalığı için temel unsurlardır, ancak daha sağlıklı bir diyet ve düzenli fiziksel aktivite gibi günlük seçimler kanser riskini azaltmak için ne kadar önemlidir?
Yaşam tarzı, kanser yüküne katkıda bulunan önemli bir faktördür. Tütün kullanımı, fiziksel hareketsizlik, obezite, kötü beslenme ve alkol kullanımı gibi bazı önemli risk faktörlerinin kanser vakalarını ve ölüm oranını artırdığı yaygın olarak kanıtlanmıştır.
Son on yılda kanser tedavisinde kaydedilen en önemli gelişme neydi ve kanseri yenme konusunda daha önemli ilerlemeler kaydedilmesi için kilit faktör nedir?
Kanser tedavisinde hassas ilaç kullanımı son on yılda kanser tedavisinde devrim niteliğinde bir adım olmuştur. Hedefe yönelik ilaçlardan daha fazla insan faydalanmakta ve immünoterapi genellikle uzun süreli sağkalım ile ilişkilendirilmektedir. Nüfus temelli etkin tarama, daha fazla tarama, kanser mekanizmaları ve teknolojisine ilişkin ileri araştırmalara dayanan tedaviler, kansere karşı süregelen mücadelede daha fazla ilerleme kaydedilmesinin anahtarıdır.