Dünyanın dört bir yanında alışveriş yapanlar Black Friday fırsatları için Amazon’u araştırırken, şirket “Make Amazon Pay (Amazon Ödeme Yapsın)” bayrağı altında benzeri görülmemiş bir protesto ve grev dalgasıyla karşı karşıya. UNI Global Union ve Progressive International’ın öncülük ettiği bu küresel hareket beşinci yılına girdi ve 20’den fazla ülkede işçileri ve aktivistleri harekete geçirdi. Talepleri: “Daha adil, daha hesap verebilir bir Amazon.”
Amazon’a Karşı Birleşik Cephe
Yeni Delhi’nin kalabalık sokaklarından Almanya’nın depolarına ve ötesine, Amazon çalışanları daha iyi ücretler, daha güvenli çalışma koşulları ve sendikalaşma hakkı talep etmek için ayaklanıyor. Hareket aynı zamanda şirketin çevreye verdiği zarar ve demokratik süreçler üzerindeki etkisi gibi daha geniş kapsamlı konulara da dikkat çekiyor. Protestolar tek bir bölgeyle sınırlı değil. Almanya’da birçok şehirde binlerce işçi greve katıldı. Bu arada Hindistan’ın başkenti Yeni Delhi’de işçiler bu yılın başlarında yaşanan sıcak hava dalgası sırasında kötü muamele gördükleri iddiasıyla protesto gösterileri düzenliyor. O döneme ait raporlar işçilerin sıcak çarpması nedeniyle bayıldıklarını anlatmış ve Amazon’un işgücü uygulamalarına yönelik yaygın eleştirilere yol açmıştı. Şirket, Hindistan çalışma yasalarına uyduğunu ve işçi güvenliğine öncelik verdiğini ileri sürerek yanıt sundu; bu iddia birçok aktivist tarafından reddedildi. Fransa’da Finansal İşlemlerin Vergilendirilmesi Derneği ve Citizen’s Action öncülüğünde protestolar düzenlenirken, Bangladeş’te hazır giyim işçileri Amazon’un tedarik zincirindeki eşitsizlikleri vurgulamak için gösteriler düzenledi. Bu eşgüdümlü eylemler, 2,2 trilyon dolarlık şirketi en yoğun alışveriş hafta sonunda sorumlu tutmayı amaçlıyor.
Amazon’un İşgücü ve Güvenlik Konusundaki Karışık Sicili
2023’te tüm küresel Black Friday işlemlerinin yaklaşık %20’sini gerçekleştiren Amazon, işgücü uygulamaları konusunda uzun süredir eleştirilere maruz kalıyor. Küresel çapta 1,5 milyon istihdam yaratma ve ABD’deki sipariş karşılama ve nakliye çalışanlarının ücretlerini artırmak için bu yıl 2,2 milyar dolar yatırım yapma iddialarına rağmen, şirketin güvenlik sicili sıkıntılı bir tablo çiziyor. 2022 yılında, Amazon depoları ABD’deki tüm ciddi işyeri yaralanmalarının yarısından fazlasını oluşturdu. Bu, özellikle şirketin güvenlik önlemlerini iyileştirmek için 300 milyon dolar taahhüt etmesinden sonra göze çarpan bir istatistik. Amazon’un kamuya açık taahhütleri ile sicili arasındaki bu kopukluk, “Make Amazon Pay” hareketinin arkasındaki öfkenin çoğunu körüklüyor. Aktivistler, Amazon’un durmak bilmeyen kâr arayışının işçi refahı, çevresel sürdürülebilirlik ve demokratik bütünlük pahasına gerçekleştiğini savunuyor.
“Make Amazon Pay” Hareketinin Büyüyen Momentumu
2020 yılında başlatılan “Make Amazon Pay” eylemlerinin boyutu ve etkisi giderek büyüdü. Bu yılki protestolara 30’dan fazla sendika, çevre örgütü ve sivil toplum grubu destek veriyor. UNI Küresel Sendika Genel Sekreteri Christy Hoffman, hareketin felsefesini kısa ve öz bir şekilde ifade etti: “Amazon’un durmak bilmeyen kâr arayışının bedelini işçiler, çevre ve demokrasi ödüyor. Amazon’un çalışanlarına adil davranmasını, temel haklara saygı göstermesini ve hepimizi korumaya yönelik sistemlerin altını oymaktan vazgeçmesini talep etmekte birleşiyoruz.” Amazon için riskler yüksek. Protestolar yalnızca kârlı tatil sezonunda operasyonları aksatma tehdidi yaratmakla kalmıyor, aynı zamanda şirketin itibarını da mercek altına alıyor. Amazon, hareketi “kasıtlı olarak yanıltıcı” olarak nitelendirdi ve “modern, güvenli ve ilgi çekici bir işyeri” sunduğu konusunda ısrar etti. Ancak eleştirmenler, verilen yanıtların işçiler ve aktivistler tarafından dile getirilen sistemik sorunları ele almakta yetersiz kaldığını savunuyor.
Grevler Tatil Alışverişini Sekteye Uğratmayı Hedefliyor
Grevlerin zamanlaması tesadüf değil. Black Friday, Amazon’un kârlılığı için kritik bir dönem olan tatil alışveriş sezonunun başlangıcına işaret ediyor. Şirket 2023 yılında 170 milyar doların üzerinde tatil sezonu satışı gerçekleştirerek perakende sektöründeki hakimiyetini pekiştirdi. “Make Amazon Pay” hareketi, alışverişin en yoğun olduğu bu dönemi hedef alarak taleplerini yükseltmeyi ve Amazon’u anlamlı adımlar atmaya zorlamayı amaçlıyor. Grevler ve protestolar teslimatlarda küçük gecikmelere neden olsa da, organizatörler bu aksamayı Amazon’un uygulamalarına dikkat çekmek için gerekli bir araç olarak görüyor. Hareket büyüdükçe, yalnızca Amazon’a değil, aynı zamanda küresel ekonomide kurumsal hesap verebilirlik, işçi hakları ve sürdürülebilirlik konularındaki daha geniş tartışmalara da meydan okuyor.
Hesap Verebilirlik Çağrısı
“Make Amazon Pay” protestoları Amazon’un iş modelinin doğasında var olan gerilimleri keskin bir şekilde hatırlatıyor. Şirket erişim alanını genişletmeye devam ederken, çalışanlarının ve küresel toplumun endişelerini gidermek için artan bir baskıyla karşı karşıya. Bu hareketin önemli bir değişime yol açıp açmayacağı henüz belli değil, ancak net olan bir şey var: “Amazon daha önce hiç olmadığı kadar mercek altında.” Şimdilik, alışveriş yapanlar Sepete Ekle‘ye tıkladıkça, kolaylığın gerçek maliyeti ve değişim talep etmek için kolektif eylemin gücü hakkında daha geniş bir sohbete de katkıda bulunuyor olabilirler.